استانداردهای ضروری برای همکاری با اوان تجارت؛ راهنمای عملی تولیدکنندگان

برای حضور حرفه‌ای در زنجیره صادرات محصولات کشاورزی و غذایی، اتکا به روابط شخصی یا نمونه‌های موردی کافی نیست. همکاری پایدار با یک پلتفرم استانداردمحور مانند اوان تجارت زمانی معنا پیدا می‌کند که زیرساخت‌های کیفی، ردیابی و مستندسازی به‌صورت سیستماتیک در کسب‌وکار پیاده شده باشد. این مقاله از نگاه دکتر آرمان یزدان‌پرست، به این سؤال پاسخ می‌دهد که «یک تولیدکننده ایرانی برای شروع همکاری پایدار با اوان تجارت به چه استانداردها و مدارکی واقعاً نیاز دارد؟» و نقشه‌راهی اجرایی ارائه می‌کند.

چالش رایج تولیدکنندگان ایرانی در سه‌گانه‌ای خلاصه می‌شود: پراکندگی اسناد و عدم‌به‌روزرسانی آن‌ها، آزمون‌های ناقص یا غیرهم‌راستا با الزامات مقصد، و ناآشنایی با تفاوت‌های کلیدی میان استانداردهای اتحادیه اروپا (EU) و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC). نتیجه، تأخیر در ارزیابی، افزایش هزینه اصلاحات و از دست رفتن فرصت‌های فروش است.

اما در همین چالش، فرصتی جدی نهفته است: هر تولیدکننده‌ای که بتواند کیفیت را «قابل‌ردیابی و تکرارپذیر» کند، در شبکه‌های بین‌المللی به‌عنوان تأمین‌کننده قابل‌اعتماد دیده می‌شود. این یعنی ورود آسان‌تر به قراردادهای بلندمدت و کاهش هزینه‌های معامله.

در ادامه، گام‌به‌گام حداقل الزامات سیستمی، مدارک پایه معرفی، استانداردهای ارزیابی اولیه اوان تجارت و تفاوت «مدرک داشتن» با «سیستم داشتن» را مرور می‌کنیم؛ سپس یک جدول مقایسه فنی و چک‌لیست آماده‌سازی ارائه می‌شود تا بدانید از کجا شروع کنید.

حداقل الزامات سیستمی: از HACCP تا برنامه‌های بهداشت و مستندسازی

HACCP؛ ستون فقرات کنترل خطر

نقطه شروع، داشتن طرح HACCP زنده و مبتنی بر واقعیت فرایند شماست؛ نه یک فایل دکوری. تحلیل خطرهای میکروبی، شیمیایی و فیزیکی، تعیین نقاط کنترل بحرانی (CCP) و تعریف حدود بحرانی باید مستند، بازنگری‌شده و به اجرای روزمره گره خورده باشد. برای اقلامی مثل خشکبار، ادویه، عسل و کنسانتره‌های میوه، کنترل‌های مرتبط با آفلاتوکسین، سموم آفت‌کش و فلزات سنگین باید صریحاً در طرح دیده شود.

ISO 22000:2018 یا سیستم مدیریت ایمنی غذایی معادل

گواهی معتبر ISO 22000:2018 یا استانداردهای هم‌ارزش (مانند FSSC 22000) نشان می‌دهد که HACCP در چارچوب یک سیستم مدیریت پیاده شده است. اگر هنوز گواهی ندارید، وجود یک FSMS ساختاریافته با ممیزی داخلی دوره‌ای و برنامه زمان‌بندی‌شده برای اخذ گواهی در ۶ تا ۱۲ ماه آینده، در ارزیابی اوان تجارت امتیاز محسوب می‌شود.

PRPs: GMP/GHP، آموزش و کنترل مستندات

برنامه‌های پیش‌نیاز (GMP/GHP) شامل بهداشت فردی، کنترل آفات، نگهداری پیشگیرانه، نظافت و بهداشت محیط، کنترل آلرژن، و مدیریت پسماند باید اجرایی و قابل‌ممیزی باشد. آموزش مستمر کارکنان و سوابق آن، به‌همراه دستورالعمل‌های کاری استاندارد (SOP)، تصویر روشن از بلوغ سیستم شما ارائه می‌دهد.

زیرساخت ردیابی و مدیریت اسناد

ردیابی مزرعه‌تا‌کارخانه و مزرعه‌تا‌محموله باید در سطح بچ/لات ممکن باشد. کدگذاری لات، ثبت ورود مواد، تبدیل در فرایند و تخصیص به سفارش‌ها ضروری است. ابزار می‌تواند ساده (فرم‌های کاغذیِ استاندارد و فایل‌های سازمان‌یافته) یا دیجیتال باشد؛ آنچه اهمیت دارد یکپارچگی، صحت و بازیابی سریع اسناد است.

مدارک پایه برای معرفی اولیه تأمین‌کننده

مدارک هویتی و مجوزهای عمومی

• پروانه بهره‌برداری/بهداشت معتبر و اساسنامه/آگهی روز شرکت
• نقشه جریان فرایند و چیدمان کارخانه با نقاط کنترل مشخص
• لیست تجهیزات کلیدی و وضعیت کالیبراسیون ابزار اندازه‌گیری

گواهی‌های سیستمی و برنامه‌ها

• گواهی ISO 22000 یا برنامه زمان‌بندی اخذ آن، به‌همراه گزارش ممیزی داخلی اخیر
• طرح HACCP به‌روز، شامل تحلیل خطر، CCPها، حدود بحرانی، رویه‌های پایش و سوابق اقدامات اصلاحی
• PRPs (GMP/GHP)، برنامه آموزش، سوابق بهداشت فردی و کنترل آفات

سوابق آزمون‌ها و انطباق محصول

• گواهی آنالیز (COA) سری‌های اخیر از آزمایشگاه‌های دارای اعتبار ISO/IEC 17025
• آزمون‌های هدفمند برحسب محصول: آفلاتوکسین در پسته و خشکبار، سموم آفت‌کش در زعفران و چای، فلزات سنگین و سالمونلا در ادویه، رطوبت/فعالیت آبی و شمارش میکروبی برای حبوبات و محصولات فرآوری‌شده
• نتایج آزمون آب فرایندی (در صورت کاربرد) و سوابق نظافت و ضدعفونی

مستندات تجاری و حمل

• نمونه برچسب با اطلاعات اجباری و ترجمه انگلیسی مطابق الزامات کشور مقصد
• پیش‌نویس مشخصات محصول (Product Specs) و قالب COA پیشنهادی برای هر SKU
• آمادگی برای صدور گواهی مبدأ (اتاق بازرگانی) و گواهی‌های قرنطینه‌ای/بهداشتی متناسب با محصول

استانداردهایی که اوان تجارت در ارزیابی اولیه پررنگ می‌بیند

ایمنی: حداقل‌های غیرقابل‌مسامحه

حاشیه ایمنی باید با الزامات مقصد هم‌تراز باشد. برای بازار اروپا، انطباق با حدود مجاز اتحادیه اروپا برای آلودگی‌های میکروبی، آفلاتوکسین و باقیمانده سموم ضروری است. در GCC، علاوه بر حدود مجاز، توجه به الزامات برچسب‌گذاری و بعضاً گواهی حلال در کشورهایی مانند امارات و عربستان اهمیت دارد. اوان تجارت بر صحت آزمون‌های مبتنی بر نمونه‌های نماینده، ردیابی‌شده و انجام‌شده در آزمایشگاه‌های معتبر تأکید می‌کند.

پایداری کیفیت: تکرارپذیری مهم‌تر از رکورد

یک‌بار نتیجه عالی کافی نیست؛ روند پایدار اهمیت دارد. نمایه‌سازی پارامترهای کلیدی کیفیت (مانند رطوبت، aw، یکنواختی دانه‌بندی، قدرت عطر/طعم یا شاخص‌های حسی استانداردشده) و پایش دوره‌ای آن‌ها در بچ‌های متوالی، نشان می‌دهد که فرایند تحت کنترل است. سیستم نمونه‌برداری و معیار پذیرش داخلی باید شفاف و مستند باشد.

Traceability در سطح مزرعه/کارخانه: از لات تا محموله

توانایی پیوند دادن هر واحد محصول به منبع ماده اولیه، تاریخ تولید، خطوط فرایندی و اسناد آزمون، نقطه تمایز تأمین‌کننده حرفه‌ای است. اوان تجارت کنترل می‌کند که بتوانید در زمان معقول (معمولاً کمتر از ۴۸ ساعت) مسیر یک لات را به عقب و جلو ردیابی کنید و در صورت نیاز، اقدامات اصلاحی و فراخوان داخلی تعریف‌شده داشته باشید.

تفاوت «مدرک داشتن» و «سیستم داشتن»

بسیاری از تولیدکنندگان پوشه‌ای از گواهی‌ها و گزارش‌ها دارند؛ اما در ممیزی، شکاف میان کاغذ و کف کارخانه آشکار می‌شود. از نگاه دکتر یزدان‌پرست، «مدرک» شرط لازم است، اما «سیستم» شرط کافی. سیستم یعنی سازوکاری که هر روز کار می‌کند، به‌روز می‌شود و خروجی‌اش در محصول قابل‌مشاهده است.

چرا تکرارپذیری و کنترل فرایند کلیدی است؟

• ریسک صادرات زمانی مدیریت می‌شود که تغییرپذیری کاهش یابد؛ این بدون SOP، آموزش و پایش مستمر ممکن نیست.
• گزارش تک‌نمونه‌ای ممکن است اتفاقی خوب باشد؛ اما قرارداد پایدار بر رفتار پایدار تکیه دارد.
• سیستم قوی، هزینه اصلاحات لحظه آخر، دوباره‌کاری و برگشت محموله را کاهش می‌دهد.

«در ارزیابی اوان تجارت، ما به‌دنبال سازوکارهایی هستیم که کیفیت را پیش‌بینی‌پذیر می‌کند؛ نه صرفاً گزارش‌هایی که گذشته را روایت می‌کنند.» — دکتر آرمان یزدان‌پرست

راهنمای شروع: جدول مقایسه استانداردها و مدارک

برای اینکه بدانید از کجا شروع کنید، جدول زیر نوع استاندارد/مدرک، هدف، مرجع صادرکننده و نقش آن در آغاز همکاری با اوان تجارت را کنار هم می‌گذارد. این نقشه فشرده به شما کمک می‌کند کاستی‌های خود را سریع شناسایی کنید، اولویت‌بندی واقع‌بینانه داشته باشید و مسیر اخذ/تکمیل مدارک را مرحله‌بندی کنید.

پیشنهاد می‌شود ردیف‌های الزامی را فوراً تکمیل کنید و برای موارد ارزش‌افزا، برنامه ۳ تا ۶ ماهه بچینید. هم‌زمان ساختار ردیابی و نظم‌دهی به اسناد را از همان روز اول عملیاتی کنید.

چک‌لیست آماده‌سازی برای ارزیابی اولیه اوان تجارت

• اسناد حقوقی شرکت، پروانه‌ها و گواهی‌های معتبر را در یک پوشه الکترونیکی ساختارمند مرتب کنید.
• طرح HACCP را با آخرین تغییرات فرایند بازنگری و امضاهای مجاز را تکمیل کنید.
• سری‌های اخیر COA را از آزمایشگاه‌های معتبر دریافت و با شماره لات و تاریخ تولید پیوند دهید.
• نمونه برچسب فارسی/انگلیسی را مطابق الزامات EU/GCC بازبینی و فایل منبع را ذخیره کنید.
• SOP ردیابی و سیاست کدگذاری لات را تدوین و در خط تولید تمرین کنید.
• سوابق آموزش کارکنان، بهداشت فردی و کنترل آفات را به‌روز و قابل‌ارائه کنید.
• فهرست تجهیزات کلیدی و گواهی کالیبراسیون آن‌ها را به‌روزرسانی کنید.
• نقشه جریان فرایند و چیدمان کارخانه را با نقاط کنترل/CCP علامت‌گذاری کنید.
• برنامه ممیزی داخلی سه‌ماهه تنظیم و نخستین ممیزی را پیش از ارزیابی اجرا کنید.
• یک فرد مرجع برای ارتباطات فنی/اسنادی معرفی و اطلاعات تماس را مشخص کنید.

جمع‌بندی و نقشه‌راه ۶ تا ۱۲ ماهه

همکاری موفق با خریداران بین‌المللی نتیجه هم‌ترازی سه عنصر است: توان واقعی تولیدکننده، الزامات بازار هدف و ساختار ارزیابی اوان تجارت. اگر این سه‌گانه هم‌خط شوند، کیفیت «قابل‌اعتماد» به دست می‌آید و هزینه‌های مبادله و ریسک صادرات به‌طور محسوسی کاهش می‌یابد.

در افق ۶ تا ۱۲ ماهه، توصیه‌های عملی دکتر یزدان‌پرست چنین است: در ۶۰ روز نخست، شکاف‌سنجی انجام دهید؛ طرح HACCP، PRPs و SOPهای کلیدی را بازطراحی و اجرای روزمره را نهادینه کنید. هم‌زمان، مسیر دریافت ISO 22000 را آغاز کنید؛ حتی اگر گواهی تا پایان سال به‌دست نیاید، وجود سیستم زنده و گزارش ممیزی داخلی امتیاز معناداری ایجاد می‌کند. در ماه‌های ۳ تا ۶، ردیابی لات را تا سطح تأمین‌کننده ماده اولیه گسترش دهید و برای هر SKU، مشخصات محصول و قالب COA استاندارد تولید کنید. آزمون‌های نماینده بر اساس ریسک محصول و مقصد (EU/GCC) را برنامه‌ریزی دوره‌ای کنید.

در ماه‌های ۶ تا ۱۲، بر پایداری کیفیت تمرکز کنید: شاخص‌های کلیدی کیفیت را پایش روندی کنید، حدود کنترل داخلی وضع کنید و اقدام اصلاحی مبتنی بر داده را اجرا نمایید. برچسب‌ها و اسناد حمل را با نیازهای مقصد تطبیق دهید و مسیر اخذ گواهی‌های ارزش‌افزا (مثل حلال) را در صورت هدف‌گذاری بازار GCC پی بگیرید. در تمام مراحل، شفافیت اسنادی را اصل قرار دهید: هر ادعای کیفی باید با مدرک قابل‌ردیابی پشتیبانی شود.

نقطه تمایز شما در همکاری با اوان تجارت، کیفیتی است که بتوان آن را ردیابی، ممیزی و تکرار کرد؛ نه صرفاً کیفیتی که در یک نمونه خاص دیده شده است. با این رویکرد، تبدیل شدن به «تأمین‌کننده قابل‌اعتماد» دست‌یافتنی و پایدار خواهد بود.

پرسش‌های متداول

اگر هنوز HACCP نداریم، از کجا شروع کنیم؟

با ترسیم نقشه جریان فرایند و شناسایی خطرها آغاز کنید. سپس CCPها، حدود بحرانی، روش‌های پایش و اقدام اصلاحی را تعریف کنید. از یک مشاور مستقل برای بازبینی اولیه کمک بگیرید و اجرای روزمره را در خط تولید تمرین کنید. حتی پیش از اخذ هر گواهی، وجود یک HACCP عملیاتی، ارزیابی اوان تجارت را تسهیل می‌کند.

برای خشکبار و ادویه، کدام آزمون‌ها اولویت دارند؟

برای پسته و خشکبار: آفلاتوکسین، فلزات سنگین منتخب و شاخص‌های میکروبی اصلی. برای ادویه: سالمونلا، فلزات سنگین و باقیمانده سموم هدفمند. مقادیر و روش‌های آزمون باید با کشور مقصد هم‌راستا شوند و COA از آزمایشگاه‌های دارای ISO/IEC 17025 صادر شود.

بدون ERP هم می‌توان ردیابی را اجرا کرد؟

بله. یک نظام کدگذاری لات، فرم‌های استاندارد ورود/خروج مواد، ثبت تبدیل و پیوند دادن COA و سوابق تولید به هر لات، حتی با ابزارهای ساده، ردیابی مؤثر ایجاد می‌کند. مهم، یکپارچگی، خوانایی و قابلیت بازیابی سریع اسناد است.

داشتن ISO 22000 کافی است؟

گواهی معتبر امتیاز بزرگی است، اما کافی نیست. اوان تجارت علاوه بر گواهی، به اجرای عینی در کف کارخانه، پایداری کیفیت در بچ‌های متوالی و کارایی ردیابی مزرعه‌تا‌محموله نگاه می‌کند. ترکیب «گواهی + سیستم زنده» معیار موفقیت است.

زمان معمول ارزیابی اولیه چقدر است؟

بسته به آمادگی اسنادی و دسترسی به COAهای به‌روز، ارزیابی اولیه می‌تواند ظرف ۲ تا ۴ هفته تکمیل شود. آماده بودن بسته اسناد، پاسخ‌گویی سریع و شفافیت در ارائه سوابق، این زمان را کوتاه‌تر می‌کند.

اوان تجارت یک برند پیشرو در صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران است که با شبکه‌ای گسترده از تأمین‌کنندگان معتبر، کنترل کیفیت مرحله‌به‌مرحله و زیرساخت اسنادی قوی، پلی قابل‌اعتماد میان تولیدکنندگان ایرانی و خریداران بین‌المللی می‌سازد. تمرکز این مجموعه بر استانداردهای بین‌المللی، ردیابی شفاف و انطباق با الزامات مقصد، ریسک صادرات را کاهش می‌دهد و سرعت ورود به بازار را افزایش می‌دهد. برای آشنایی بیشتر با شیوه همکاری و الزامات، به وب‌سایت اوان تجارت مراجعه کنید.